zaterdag 4 februari 2012

La Forza del Destino: één opera, twéé versies

De originele Sint-Petersburgversie van La Forza del Destino van Giuseppe Verdi verschilt op vele vlakken van de latere Milanese versie. De ouverture is volledig anders. Het voorspel begint weliswaar met het beroemde Leitmotiv maar gaat dan over in de donkere, harde muziek van de finale; een scène waarin Alvaro de hele mensheid vervloekt. In de Milanese versie eindigt de opera in een religieuze apotheose. Heel wat aria’s en duetten zijn in de muzikale details zeer verschillend van de latere versies en zijn eerder gecomponeerd in de stijl van de vroege Verdi’s als Rigoletto, La Traviata en Il Trovatore. Het derde bedrijf verschilt danig. Het grote duet tussen Alvaro en Don Carlo staat op het einde van het bedrijf. Beide personages duelleren met mekaar waarbij Alvaro Don Carlo ernstig verwond en hem voor dood achterlaat. Hierna eindigt het bedrijf met een extra aria en cabaletta die vocaal technisch uiterst moeilijk zijn, wat ook de reden was waarom ze in de latere versies geschrapt werden. In het vierde bedrijf, als Alvaro en Leonora mekaar terugvinden, kent de opera een volledig ander libretto en andere partituur dan de latere versie. De klassieker La Forza del Destino van Giuseppe Verdi wordt een dubbele primeur voor ons land. Voor het eerst wordt in België de originele Sint-Peterburgversie van La Forza del Destino uitgevoerd in een regie van de Duitse topregisseur Michael Thalheimer die hiermee zijn Belgisch debuut maakt.

Verdi’s meesterwerk La Forza del Destino vertelt op passionele wijze het verhaal van verweesde mensen die losgerukt worden uit hun oude vertrouwde omgeving. Ze moeten in een nieuwe en veranderende wereld op zoek naar zichzelf en de ander, maar stoten voortdurend op een vreemde, duistere kracht die alles in haar greep lijkt te houden… De macht van het noodlot. La Forza del Destino is één van Verdi’s meest duistere werken. De oorspronkelijke versie van deze opera ging in 1862 in Sint-Peterburg in première, kende veel bijval, maar bleef de componist jarenlang achtervolgen. Hij bracht talrijke veranderingen aan die leidden tot een soort standaard-versie die in 1869 in de Scala van Milaan werd opgevoerd. Nochtans vertonen de Sint Peterburgse originele partituur en libretto in hun dramaturgie een kwaliteit die hoogst modern aandoet. Verdi heeft daar, meer dan elders, de klassieke eenheid van het verhaal opgeofferd om een krachtig beeld te schetsen van een wereld aan de vooravond van de ondergang.

La Forza del Destino begint als een klassiek verhaal, met echo's van het begin van Shakespeare's Othello of Mozarts Don Giovanni. Hier is het de Spaanse markies van Calatrava die zijn dochter Leonora verbiedt zich in te laten met de mesties Alvaro, een in gevangschap geboren zoon van de Spaanse vicekoning van Peru en een Incaprinses. Deze onreine met gemengd bloed zou een smet kunnen werpen op het nobele geslacht van de oude Spaanse adel. Wanneer Alvaro zijn geliefde tracht te ontvoeren wordt hij in extremis door de vader tegengehouden. Tot een duel komt het net niet, maar een pistool dat ongelukkig afgaat, treft de vader dodelijk. Met zijn laatste ademstoot vervloekt hij zijn dochter. En dan spat de rechtlijnigheid van het verhaal uit elkaar en worden we van Spanje naar Italië en terug gevoerd en loopt de tocht langs herbergen, kloosters, slagvelden en legerkampen waar het wriemelt van het volk. Voor Leonora en haar geliefde die worden opgejaagd door broer Don Carlo, wordt het leven één grote vlucht en zoektocht naar elkaar en naar zekerheid. Maar Carlo’' obsessieve bezetenheid door het eergevoel en zijn bijna waanzinnige wraakzucht maken het onmogelijk dat de geliefden terug tot elkaar komen. Leonora neemt haar toevlucht in een zelfgekozen kluizenaarsbestaan bij de monniken, Alvaro begeeft zich met een ware doodsverachting in een strijd op het Europese vasteland.

Aan de basis van Verdi's libretto, met Franscesco Maria Piave als librettist, ligt een stuk van de Spaanse auteur Don Angel Saavedra, Hertog van Rivas, uit 1835, een klassieker uit de Spaanse Zwarte Romantiek. Verdi's intresse voor de Romantiek in het algemeen, met Victor Hugo als geliefkoosd auteur, en de Spaanse in het bijzonder blijkt al uit de keuze voor zijn opera's Ernani, Rigoletto, Il Trovatore en Simon Boccanegra. Verdi vond in dit theater met zijn bonte mengeling van volkse en verheven elementen, van tragische en komische scènes, van vreesaanjagendheid en liefelijkheid een krachtige inspiratiebron voor zijn composities.

De oorspronkelijke versie van La Forza del Destino uit 1862, die de Vlaamse Opera nu brengt, wijkt op een aantal plaatsen af van de standaardversie uit 1869. De opera opent niet met de latere ouverture die als orkeststuk beroemd werd. Hier worden de centrale thema's samengebald in een kort voorspel dat naadloos in de actie overgaat. Daarnaast staat ook de kampscène niet aan het einde, maar in het midden van het derde bedrijf. Er is bovendien een extra aria voor Alvaro. Maar het opvallendste onderscheid is wellicht het slot van de opera. De verzoening die in de latere versies wordt gerealiseerd in het geloof, vindt hier niet plaats. Met een radicaal cynisme en hardheid gaan de personages hun ondergang tegemoet. Zoals in het theaterstuk wordt Leonora niet achter, maar op de scène gedood door haar broer. En de geliefde Alvaro vervloekt aan het einde het ganse mensenras alvorens zich in een bergkloof te storten. Hier helpt geen bidden meer.

Het vaak gehoorde verwijt dat het stuk en de partituur eenheid missen, gaat voorbij aan het feit dat dit werk precies zijn bijzondere en moderne karakter ontleent aan een dramaturgie die als het ware uiteenspat. Vertrekkend vanuit een vrij klassieke operascène, beschrijft Verdi stap voor stap een veelheid aan werelden. De aristocratie, de nieuwe wereld van de jonge anti-helden, de wereld van de religieuzen, die van het vertier en die van het slagveld, krijgen allen gestalte in een karakteristieke muzikale taal. Deze verscheidenheid geeft samen met het episodische karakter van het verhaal aan de opera een caleidoscopische perspectief dat erg aan Shakespeare doet denken. Het naast elkaar plaatsen van frivoliteit en religiositeit, van doordringend tromgeroffel en indringende cantilenes, van opera en operette geeft ook aan de compositie een modern karakter dat doet denken aan de montage en collagetechnieken uit de avant-gardekunst. De liefde, de haat, de religie, het oorlogsgeweld, de vriendschap, de sociale ellende, het plezier en vermaak worden bijna gelijkmatig over het geheel van het werk verdeeld. Tragedie, komedie, ideeënopera, gevoelsmuziek en tafereelschildering worden door elkaar geweven en maken van La Forza del Destino een ware, bittere revue van het menselijke leven.

De regie van deze bijzondere en relatief zelden gespeelde versie van La Forza del Destino is in handen van de Duitse regisseur Michael Thalheimer. Hij behoort tot Duitslands meest vooraanstaande en radicaalste theatermakers. Vooral zijn aanpak van het grote, klassieke repertoire dat hij in een bijna minimalistische reductie terugbrengt tot de kern, heeft zijn reputatie als regisseur bepaald. Met de fascinerende Amerikaanse sopraan Catherine Naglestad krijgt de figuur van Leonora een waardige vertolkster. Door haar vocale veelzijdigheid en haar eminent acteertalent schittert zij in de vooraanstaande operahuizen en zal zij ook bij ons de rijkdom van het personage kunnen tonen. Aan haar zijde interpreteren de Russische tenor Mikhail Agafonov die bij de Vlaamse Opera al te zien was als Pinkerton/Madama Butterfly en als Radames/Aida en bariton Vladimir Stoyanov, respectievelijk de rollen van de geliefde, Don Alvaro en de wraakzuchtige broer, Don Carlo. Stoyanov zal deze rol dan net in Parijs gebracht hebben en wel in de Milanese versie. De muzikale leiding van deze productie is in handen van dirigent Alexander Joel die eerder in de Vlaamse Opera furore maakte met zijn transparante en indrukwekkende directie van Verdi's Don Carlos en Richard Strauss' Die Frau ohne Schatten.

La Forza del Destino
Giuseppe Verdi (1813 – 1901)
Opera in vier bedrijven Libretto van Francesco Maria Piave naar het drama Don Alvaro o la fuerza del sino van Angel Perez de Saavedra Creatie Keizerlijk Theater Sint-Petersburg 10 november 1862 Originele Sint-Petersburgversie (eerste opvoering in België van deze versie). Muzikale leiding Alexander Joel Il marchese di Calatrava Jaco Huijpen.
Symfonisch Orkest van de Vlaamse Opera Koor van de Vlaamse Opera
VLAAMSE OPERA ANTWERPEN 9, 12*, 15, 18, 21, 23 februari – 19.30 uur/*15 uur
VLAAMSE OPERA GENT 2, 4*, 7°, 10 maart – 19.30 uur/*15 uur
KAARTEN: €10 - €95 | 0032 (0) 70.22.02.02 | www.vlaamseopera.be

Geen opmerkingen: